आधुनिक लग्न - एक गंभीर प्रश्न

एका सर्वेक्षणानुसार, भारतात एका वर्षात विवाह सोहळ्यांवर खर्च होणारी रक्कम ही अनेक देशांच्या जीडीपीच्या वरची गेलेली आहे. 

सनातनमध्ये लग्न हा एक विधी होता जो आता इव्हेंट बनला आहे. पूर्वी, विवाह समारंभ म्हणजे पवित्र विधी ज्याने दोन व्यक्तींना जोडल्यासारखे वाटत होते.रितीरिवाज आणि विधी ज्यामुळे दोन्ही पक्ष एकमेकांना ओळखत होते, आणि विवाह देखील आदराचा विषय होता.

पूर्वी हळद, मेंदी, हे सर्व घरातच केले जायचे आणि कुणाला याची माहितीही नव्हती. याआधी मंडपात कोणत्याही थाटामाटात होणारी लग्नेही लग्नेच होती आणि तेव्हाचे वैवाहिक जीवन खूप सुखाचे होते. पण समाज आणि सोशल मीडियाला शो ऑफच्या भूताने इतके पछाडले आहे की काय करावे आणि काय करू नये याची कोणालाच भान राहिले नाही. आपण एकमेकांपेक्षा अधिक आधुनिक आणि श्रीमंत आहोत हे दाखवण्यासाठी लोकांनी टोकाचे प्रदर्शन सुरू केले आहे. आणि आता त्यात जीवघेणी स्पर्धा देखील सुरू झाली आहे.

अठ्ठेचाळीस किलोच्या मुलीला पन्नास किलोचा लेहेंगा भारी वाटणार नाही का ? हा विचार कुणालाच.कधी पडला नाही , बाहेरचे जाऊ द्यात, घरातील आई वडिलांना पण हे लक्षात येतं नाही. आपल्या पालकांच्या चांगल्या शिकवणींच्या तुलनेत कित्येक किलो मेक-अप हलका वाटतो. प्रत्येक कार्यक्रमात तासनतास फोटोशूट करून थकत नाही, पण लग्नसोहळा सुरू होताच, पंडित जी, त्वरा करा, ही किती लांबलचक पूजा आहे, हे सांगतानाही लाज वाटत नाही.हे मला जगातील आठवे आश्चर्य वाटते.विवाह हा एक विधी आहे हौस मोज करण्याचे इव्हेंट नाही हे अजूनही लोकांच्या लक्षातच येत नाही.अगदी एखाद्याने साध्या पद्धतीने विवाह केला तर समाजात त्या व्यक्ती टीकास्त्र बनतात इतका समाज हा असवेदनशिल झाला आहे..केवळ नेते मंडळी,सेलिब्रिटी यांची नक्कल करून त्यांच्या सारखे इव्हेंट करणे आणि राहिलेले आयुष्य कर्ज फेडण्यात घालवणे यात मला तरी फार योग्य वाटत नाही.आणि एव्हढे करूनही आजकाल लग्न ही फार काळ टिकत नाही हे फार मोठे वास्तव आहे..

खरंच, आजची लग्ने थक्क करणारी आहेत. विशेष म्हणजे हे एक सामाजिक बंधन बनत चालले आहे. उत्तर भारतात लग्नांमध्ये होणारा उधळपट्टी हळूहळू शिगेला पोहोचली आहे. आणि आता त्यात महाराष्ट्र देखील अग्रेसर होत आहे.. पूर्वी लग्नसोहळे, हार-तुरे, सर्व काही मंडपात व्हायचे. एकाच साच्यात , एकाच कार्यालयात या सर्व गोष्टी दिसायच्या पण आता वेगळ्या स्टेजचा खर्च वाढला आहे. आता हळद आणि मेहंदीच्या किमतीही वाढल्या आहेत. प्री-वेडिंग फोटोशूट, डेस्टिनेशन वेडिंग, रिसेप्शन, आता एंगेजमेंटचा भव्य टप्पाही तयार होत आहे. टीव्ही मालिका पाहण्यात सर्वांनाच रस असतो. पूर्वी मुले जुने कपडे घालून हळदीत बसायची, आता हळदीच्या कपड्यांना पाच ते दहा हजार रुपये लागतात. अगदी रंगाचे कट टू कट मॅचिग बघितले जाते..

प्री वेडिंग शूट, फर्स्ट कॉपी डिझायनर लेहेंगा, हल्दी/मेहंदीसाठी थीम पार्टी, लेडीज संगीत पार्टी, बॅचलर पार्टी, हे सर्व मुलीने तिला अभिमान वाटावा अशा पद्धतीने आई  वडील खर्च करत आहेत. जर मुलीच्या वडिलांनी खर्च कमी केला तर त्यांची मुलगी म्हणते की लग्न एकदाच होते आणि अगदी मुलांचेही असेच आहे. पण एव्हढा खर्च करूनही लग्न टीकवण्याची धडपड कुणातही दिसून येत नाही.. हे खरेच आमचे दुर्दैव..

मजेशीर गोष्ट अशी आहे की स्वत: मुलाला आणि मुलीला खूप फिल्मी फ्रिल्स हवे असतात, मग ते प्री-वेडिंग शूट असो किंवा महिला संगीत, यावर कुठेही नियंत्रण नाही. मुलीचे भवितव्य सुरक्षित करण्याऐवजी ते पाण्यासारखे पैसे उधळतात. आता मुला-मुलींना स्वतःहून त्यांच्या पालकांकडून खर्चाचे पैसे मिळतात.पण पालक एव्हढे पैसे खर्च करताना मुलांना त्याचे महत्व पटवून देत नाही.परिणामी होणाऱ्या लाखो रुपयाच्या चुराड्याची मुलांना किंमत नसतेच.. मुलांचे कुटुंब, लग्नावर मुलींच्या कुटुंबाइतकेच खर्च करत आहेत. आता मुलीच्या नवऱ्याला मुलाइतकेच नियंत्रण हवे आहे. दोघंही आपला शो ऑफ ठेवण्यासाठी कर्ज घेऊन समारंभ साजरे करीत आहेत.. इटालियन , साऊथ ,नॉर्थ इंडियन,कॉन्टिनेन्टल डिशेस,हे एकेकाळी श्रीमंत आणि उच्चभ्रू लोकांचे आवडते पदार्थ होते, पण आता मध्यमवर्गीय आणि निम्न मध्यमवर्गीय लोकही त्यांना फॉलो करू लागले आहेत. नात्यातील गोडवा संपला आणि हे सगळे नाटक सुरू झाले. एक बलाढ्य, तर दुसरा दुर्बलही अडकत चालला आहे.

आता लग्नानंतर ग्रॅण्ड रिसेप्शनची क्रेझ झपाट्याने वाढत  चालली आहे.हळूहळू एकमेकांपेक्षा मोठे दिसण्याची स्पर्धा ही सामाजिक मजबुरी बनत चालली आहे. या सगळ्यात मध्यमवर्गीय कुटुंबे अडचणीत येत आहेत कारण त्यांनी तसे न केल्यास ते समाजात चेष्टेचा विषय होऊ शकतात.यामध्ये सोशल मीडिया आणि लग्न व्यवसाय करणाऱ्या कंपन्या ( Event Management)प्रमुख भूमिका बजावत आहेत. तुम्ही हे केले नाही तर लोक काय म्हणतील/विचारतील ही भीतीच तुम्हाला हे सर्व करायला लावते.आणि तसे ती लोकहो बोलून दाखवतात.. कुटुंब सुखी राहावे म्हणून आयुष्यभर कष्ट करून पैसे कमावणाऱ्या त्या बापाला किंवा आईला कोणीही विचारत नाही. म्हातारपणात त्याला कोणी विचारेल, 'तू आमच्यासाठी काय केलेस?' या भीतीपोटी तो हा सगळा फालतू खर्च करतो.

दिसायला बरबाद होत असलेला समाज कमी करण्याची नितांत गरज आहे, अन्यथा अनिर्बंध पैशाचा वाढता बोजा वैदिक वैवाहिक विधी नष्ट करेल.आणि मग लग्न म्हणजे फक्त एक इव्हेंट म्हणून साजरा होईल आणि त्यातील मांगल्य, पवित्रता,धार्मिकता हळूहळू दिसेनाशी होईल.

प्रश्न गंभीर आणि सामाजिक आहे  पण त्यावर विचार करायला कुणालाच वेळ नाही...

(संकलित)